مطلب پیش رو، نقد و بررسی صرافی FTX است که به صورت اختصاصی، توسط تیم صرافی سیمیا انجام شده است. به یاد داشته باشید که در زمان انتشار این مقاله که پیش از سقوط FTX نوشته شده است، هیچکدام از صرافی‌های متمرکز بین‌المللی، اجازه ارائه خدمات به کاربران ایرانی ندارند. بعضی از این صرافی‌ها، امکان فعالیت و برداشت دارایی بدون احراز هویت به کاربران می‌دهند، اما ممکن است با مشکوک شدن به آی‌پی شما، به شما اجازه برداشت دارایی ندهند و از شما احراز هویت بخواهند. در میان چندین صرافی ارز دیجیتال بدون نیاز به احراز هویت (KYC)، نام‌هایی مانند کوکوین، هیوبی، کوینکس، اوکی اکس، ام اکس سی و ال بنک به چشم می‌خورند. درنهایت، صرافی سیمیا همواره این ریسک‌ها را به اطلاع کاربران می‌رساند و از کاربران می‌خواهد با دانش و آگاهی کامل در حوزه کریپتو فعالیت کنند. ریسک هرگونه فعالیت و از دست دادن دارایی ناشی از فعالیت در صرافی بررسی شده در این مطلب، به عهده خود کاربر است و صرافی سیمیا هیچ مسئولیتی در این زمینه ندارد.
صرافی FTX پس از بایننس و کوین‌بیس، سومین صرافی بزرگ ارز دیجیتال در جهان بود. پس از اجباری شدن احراز هویت در صرافی بایننس، بسیاری از تریدرهای ایرانی به دنبال جایگزینی برای صرافی بایننس بودند و به همین خاطر به صرافی اف تی اکس روی آوردند. در این مقاله، صرافی ارز دیجیتال FTX را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهیم تا ببینیم وضعیت این صرافی پیش از سقوط چطور بود و آیا کاربران ایرانی در آن زمان می‌توانستند از این صرافی استفاده کنند یا نه.
فهرست محتوا
بررسی صرافی FTX برای کاربران ایرانی
اولین نکته‌ای که در مورد صرافی FTX مورد توجه قرار می‌گیرد، تیم مدیریتی آن است. بنیانگذار این صرافی Sam Bankman –Fried (سم بنکمن فرید) فارغ‌التحصیل در رشته فیزیک دانشگاه MIT است که سوابق درخشانی در بازارهای مالی داشته و هم‌بنیانگذار شرکت Alameda، شرکت بزرگ سرمایه‌گذاری در حوزه رمزارزهاست. در کنار سم بنکمن، اسامی دیگری به چشم می‌خورد که بیشتر آنها پیش از این در شرکت‌های نام آشنا و مطرح گوگل، فیسبوک و سایر غول‌های سیلیکون ولی کسب تجربه کرده‌اند.
اف تی اکس، یک صرافی متمرکز ارز دیجیتال است که در اواخر سال ۲۰۲۲ ورشکسته شد. زمان بررسی صرافی‌های متمرکز و بررسی امنیت آن برای کاربران ایرانی باید به دو نکته توجه کرد؛ صرافی در کدام کشور ثبت شده و پیرو قوانین چه کشوری است؟ سیاست‌های صرافی در قبال کاربران مقیم ایران چیست؟ صرافی FTX در سال ۲۰۱۸ میلادی تاسیس شد. طبق اطلاعات موجود در سایت رسمی آن، این صرافی به صورت قانونی در کشور Antigua and Barbuda (آنتیگوا و باربودا) ثبت شده که مجمع‌الجزایری در قاره آمریکا است. دفتر مرکزی این صرافی در شهر ناسائو، پایتخت کشور باهاما قرار داشت. پیش از سقوط، به نظر می‌رسید که صرافی FTX برای کاربران ایرانی بی‌خطر باشد.
اخیرا بسیاری از کشورها از جمله ایالات متحده امریکا، به دنبال ایجاد چارچوب‌های نظارتی در زمینه فعالیت صرافی‌های ارز دیجیتال هستند. صرافی کوین‌بیس یکی از نمونه‌های موفق در زمینه همکاری با قانون‌گذاران امریکایی به منظور ارائه خدمات مالی در حوزه رمزارزهاست. قانون‌گذاران عموما با خرید و فروش رمز ارزها در صرافی‌ها مشکلی ندارند؛ اما حساسیت اصلی آنها نسبت به صرافی‌هایی است که خدماتی همچون معاملات مشتقه، قراردادهای آتی و خدمات سپرده‌گذاری ارائه می‌دهند. برای مثال، دلیل اصلی مخالفت قانون‌گذاران با صرافی کوین‌بیس که از معدود صرافی‌های منطبق بر قوانین امریکاست، ارائه محصول لندینگ برای برخی از رمز ارزهاست. یا دلیل اصلی مخالفت بسیاری از کشورها با صرافی بایننس، ارائه خدمات معاملات مارجین و معاملات مشتقه برای ارزهای دیجیتال است. به همین دلیل در صرافی بایننس US، نسخه امریکایی صرافی بایننس، خبری از معاملات مشتقه نیست.
فعالیت عمده صرافی FTX، ارائه ابزارهای معاملات مشتقه در حوزه ارزهای دیجیتال بود. در نتیجه، این صرافی برای انطباق با قوانین داخلی کشورها، مسیر دشواری در پیش داشت. به همین خاطر انتظار می‌رفت اتفاقی که برای صرافی بایننس افتاد، برای صرافی FTX نیز تکرار شود. هرچند اف تی اکس نیز برای جذب کاربران آمریکایی فعال در حوزه رمزارزها، همانند بایننس، نسخه آمریکایی خود را با نام FTX.US ارائه داد. البته صرافی FTX به بزرگی صرافی بایننس نبود و طبیعتا حساسیت SEC از این منظر کمتر بود.
نکته بعدی سیاست داخلی این صرافی در قبال کاربران ایرانی بود که در ادامه این مقاله و به صورت مفصل آن را بررسی خواهیم کرد. اما بهتر است ابتدا نگاهی به ماجرای سقوط این صرافی بیندازیم.
سقوط صرافی FTX
در حالی که صرافی FTX به عنوان یکی از صرافی‌های برتر مشغول به فعالیت بود، پس از انتشار اخبار منفی و برملا شدن فعالیت‌های ممنوعه سقوط کرد. اما صرافی FTX چطور سقوط کرد؟ خبرگزاری بلومبرگ در ۱۴ سپتامبر ۲۰۲۲ (۲۳ شهریور ۱۴۰۱) طی گزارشی از ارتباط میان آلامدا ریسرچ (Alameda Research) و FTX خبر داد و جرقه‌های این خبر، آتشی به جان این صرافی انداخت.
ماجرا از این قرار بود که سود حاصل از فعالیت کاربران در FTX به شرکت آلامدا تزریق می‌شد و این کار تخلف و نقض قوانین ایالات متحده بود. همچنین انجام معاملات نهانی نیز پرونده این صرافی را سنگین‌تر کرد. در این میان وب‌سایت کوین دسک در گزارشی اعلام کرد که آلامدا ریسرچ دارایی‌های خود را در قالب توکن FTT نگهداری می‌کند. پس از آن بود که در ۱۵ آبان مدیر عامل بایننس از تصمیم خود مبنی بر فروش توکن‌های FTT خود خبر داد. این خبر منجر به سقوط ارزش رمزارز بومی این صرافی شد. سرانجام در ۲۰ آبان و پس از قبول مسئولیت شکست FTX از جانب مدیر عامل این صرافی یعنی سم بنکمن فرید بود که درخواست ورشکستگی فصل یازده توسط این صرافی ثبت شد.
سقوط این صرافی، بازار ناخوش رمزارزها را بیمارتر کرد و موجب ثبت یک کف قیمتی جدید برای بیت کوین شد. این واقعه همچنین روی چند پلتفرم از جمله جنسیس و صندوق Grayscale اثر مستقیم گذاشت. اما این قصه به اینجا ختم نمی‌شود؛ به تازگی در اوایل ژانویه ۲۰۲۳ (دی ۱۴۰۱)، یک منبع غیرموثق از فروش ۴.۶ میلیارد دلار آلت کوین از دارایی FTX خبر داده است که احتمال دارد باعث ایجاد فشار فروش شود.
امکانات صرافی FTX
صرافی اف تی اکس، طیف گسترده‌ای از خدمات مالی در حوزه رمز ارزها را ارائه می‌داد و از نظر تنوع سرویس‌ها یکی از صرافی‌های پیشرو در صنعت ارزهای رمزنگاری شده به حساب می‌آمد. در این بخش، خدمات و سرویس‌های صرافی FTX را معرفی خواهیم کرد.
معاملات فیوچرز
تنوع رمزارزها و ابزارهای معاملاتی در بخش فیوچرز صرافی FTX واقعا زیاد بود. معاملات فیوچرز دارای تاریخ سررسید، معاملات بدون سررسید، معامله بر روی شاخص‌های بازار همچون شاخص آلتکوین‌ها، شاخص رمز ارز صرافی‌ها، شاخص دیفای، شاخص شتکوین و… . این صرافی در معاملات آتی بدون تاریخ سررسید، تا لوریج ۲۰ را ارائه می‌داد و در برخی از ابزارهای خود، این عدد را تا ۱۰۰ نیز افزایش می‌داد.
بازار اسپات
یکی از خدمات پایه برای تمامی صرافی‌های ارز دیجیتال، ارائه بازار اسپات رمز ارزهاست. صرافی FTX نیز بازار اسپات بسیاری از جفت‌ارزهای دیجیتال را ارائه می‌داد.
توکن سهام شرکت‌ها
این سرویس که با عنوان Tokenize stocks در صرافی FTX ارائه می‌شد، پل ارتباطی میان بازار رمز ارزها و بازار سهام بود. صرافی اف تی اکس، این سرویس را با کمک شرکت CM – EQUITY ارائه می‌کرد که در کشور آلمان به ثبت رسیده و خدمات آن کاملا قانونی بود. در این سرویس، سهام برخی از شرکت‌های مطرح دنیا به توکن معادل آن تبدیل می‌شدند که قیمت این توکن‌ها وابسته به قیمت سهام آن شرکت بود. توکن سهام شرکت تسلا، گوگل، اپل، فیسبوک، پی پل، کوین بیس و شرکت‌های بسیاری در این صرافی قابل خرید و فروش بود. افراد در این بازار می‌توانستند بخشی از سبد سرمایه‌گذاری خود را به خرید توکن این سهام اختصاص داده و با این کار، با استفاده رمزارزهای خود سهام شرکتی را خریداری کرده و از نوسانات قیمتی آن نیز بهره‌مند شوند.
توکن‌های اهرم‌دار
Leverage Token محصول دیگری بود که در صرافی FTX ارائه می‌شد. این توکن‌ها به صورت پیش فرض با لوریج ۳ ارائه می‌شدند و قیمت هریک از آنها به رمزارز پشتوانه آن وابسته بود. این توکن‌ها مکانیزمی شبیه به بازار آتی داشتند؛ با این تفاوت که لیکویید شدن در آن مفهومی نداشته و در بازار اسپات معامله می‌شدند. برای مثال قیمت توکن ETHBULL، به قیمت اتریوم وابسته بوده و در صورتی که قیمت اتر در بازار ۱ درصد افزایش می‌یافت، قیمت این توکن ۳ برابر آن یعنی ۳ درصد افزایش پیدا می‌کرد. به همین ترتیب اگر قیمت اتر در بازار ۱ درصد کاهش پیدا می‌کرد، قیمت این توکن ۳ برابر کاهش می‌یافت. در واقع این لوریج بر روی تغییرات قیمت رمز ارز اصلی اعمال می‌شد.
بازار پیش‌بینی
این محصول که با نام Prediction ارائه می‌شد ابزار معاملاتی بسیار خلاقانه و در نوع خود جالبی بود که برای پیش‌بینی وقایع مهم دنیا طراحی شده بود. برای مثال، FTX برای انتخابات ۲۰۲۴ امریکا توکن Trump را ارائه می‌داد. این توکن در واقع یک قرارداد آتی بود که قرار بود پس از مشخص شدن نتایج انتخابات امریکا در سال ۲۰۲۴ میلادی منقضی شود. در صورتی که دونالد ترامپ پیروز انتخابات آینده امریکا می‌شد، قیمت این قرارداد آتی معادل ۱ دلار و در صورتی که بازنده انتخابات می‌شد، قیمت این قرارداد آتی ۰ دلار می‌شد. افراد می‌توانستند با بررسی وضعیت داخلی امریکا، شانس پیروزی ترامپ در انتخابات آینده را تخمین زده و بر این اساس، قیمت مناسب برای Long یا Short کردن این قرارداد آتی را در نظر بگیرند. پیش از این نیز اف تی اکس در این بازار، زمان به پایان رسیدن پاندمی کرونا در جهان را به همین شکل ارائه داده بود. وجود همین ابزارهای معاملاتی صرافی FTX را به یکی از خلاقانه‌ترین صرافی‌های دنیای ارزهای دیجیتال تبدیل کرده بود. یکی از دلایل علاقه‌مندی کاربران ایرانی برای استفاده از صرافی FTX وجود همین ابزارهای جالب و خلاقانه بود، اما سقوط این صرافی ورق را کاملا برگرداند.
بازار NFT
این بازار یکی از جدیدترین سرویس‌هایی بود که این صرافی به سیستم معاملاتی خود اضافه کرده بود. این بازار محلی برای خرید و فروش و تولید رمزارزهای بی‌همتا یا NFT طراحی شده بود. این بازار صرفا محلی برای تولید و خرید و فروش NFTها بود و صرافی FTX حقوق کپی رایت و حق نشر آثار را ضمانت نمی‌کرد (برخلاف بازار صرافی بایننس).
همانطور که ملاحظه می‌کنید، صرافی FTX ابزارها و شیوه‌های معاملاتی متنوعی را ارائه می‌داد که کاملا از رقبای خود متمایز بود. اکنون نگاهی به قوانین این صرافی در زمان ثبت نام اشاره می‌کنیم.
احراز هویت در صرافی FTX
صرافی FTX در مجموع سه سطح برای احراز هویت کاربران خود تعریف کرده بود. Level ۱، Level ۰ و Level ۲. در ادامه ویژگی هر یک را معرفی خواهیم کرد:
- سطح صفر
این سطح نیازی به احراز هویت نداشته و افراد صرفا با وارد کردن ایمیل و کشور محل سکونت خود می‌توانستند از آن استفاده کنند. کاربران سطح صفر در صرافی FTX عملا قادر به انجام کاری نبودند. کاربران سطح صفر اجازه ارسال رمز ارز، برداشت و ترید آن در این صرافی را نداشتند. این سطح صرفا برای آشنایی با بخش‌های مختلف صرافی اف تی اکس بوده و هیچ استفاده‌ای برای کاربران نداشت.
- سطح یک
برای دستیابی به حساب کاربری سطح یک، کاربران باید ایمیل، تلفن همراه و محل سکونت خود را اعلام می‌کردند. برداشت روزانه ۲۰۰۰ دلار، سقف تعیین شده برای کاربران این سطح بود. تصویر زیر اطلاعات مورد نیاز برای احراز هویت در سطح دو این صرافی را نشان می‌دهد.
همانطور که در تصویر مشخص شده، شما برای احراز هویت در این سطح حتما باید تلفن همراه خود را وارد و SMS ارسال شده را در سایت درج می‌کردید. وجود همین مورد باعث شده بود تا صرافی FTX برای کاربران ایرانی گزینه مناسبی نباشد. در این مورد بیشتر صحبت خواهیم کرد.
- سطح دو
در این سطح افراد هیچ محدودیتی برای فعالیت در صرافی FTX نداشتند و برای دستیابی به آن باید آدرس و تلفن همراه، پاسپورت و همچنین تصویر کاربر به سایت ارائه می‌شد. تصویر زیر نحوه احراز هویت در سطح دو را نشان می‌دهد.
شرایط استفاده از صرافی FTX
همانطور که در بالا اشاره شد، عملا سطح صفر احراز هویت در صرافی FTX کاربردی برای کاربر نداشته و کاربران به اجبار باید یکی از دو سطح ۱ و ۲ را انتخاب می‌کردند. در ادامه محدودیت‌ها و ویژگی‌های هر سطح احراز هویت در صرافی اف تی اکس را معرفی خواهیم کرد:
- بازار NFT
کارمزد انجام هر معامله در بازار NFT این صرافی ۵ درصد برای خریدار و فروشنده بود. کاربران سطح یک و دو می‌توانستند از این سرویس استفاده کنند.
- واریز و برداشت رمز ارز
صرافی FTX در زمان واریز و برداشت رمز ارزها کارمزدی دریافت نمی‌کرد و کاربران صرفا باید کارمزد شبکه را می‌پرداختند. البته این صرافی برای اتر و بیت کوین و توکن‌های ERC-20 کارمزد اضافه‌ای را از کاربر دریافت می‌کرد که اگر کاربران توکن FTT (توکن صرافی FTX) را در اختیار داشتند از پرداخت این کارمزد معاف می‌شدند. با این حال، در هر حالت کارمزد شبکه بر عهده کاربر بود.
- کارمزد معاملات
کارمزد انجام معاملات اسپات و فیوچرز در صرافی FTX براساس حجم معاملات ماهانه متغیر بود. اما به طور کلی در بالاترین حد، کارمزد ترید در این صرافی برای سفارش‌های میکر ۰.۰۲ درصد و برای سفارش‌های تیکر ۰.۰۷ درصد تعریف شده بود.
همچنین برای تریدرهایی که حجم معاملات ماهانه آنها بالاتر از ۲۵ میلیون دلار بود، کارمزد میکر صفر و تیکر ۰.۰۵ درصد تعریف شده بود. همچنین این صرافی برای هولدرهای FTT شرایط ویژه‌ای را در نظر گرفته بود که تا ۶۰ درصد تخفیف در کارمزد معاملات را شامل می‌شد.
آیا صرافی FTX برای کاربران ایرانی مناسب است؟
این سوال مربوط به زمان فعالیت این صرافی و پیش از ماجرای سقوط است. تا این بخش مقاله تمامی ابزارهای معاملاتی و شرایط ثبت نام و استفاده از صرافی FTX را معرفی کردیم. در این قسمت به این سوال پاسخ می‌دهیم که آیا کاربران ایرانی می‌توانستند از صرافی FTX استفاده کنند؟
برای یافتن پاسخ این سوال، باید قوانین و سیاست‌های داخلی صرافی FTX را مطالعه کنیم. این صرافی در قوانین خود صراحتا نام کشور ایران را در دسته کشورهای ممنوعه قرار داده بود، به تصویر زیر توجه کنید:
همانطور که در تصویر بالا مشخص است، صرافی FTX صراحتا ایران را جزو کشورهای ممنوعه قرار داده و هیچ خدمتی به کابران ایرانی ارائه نمی‌داد. در نتیجه زمان ثبت اطلاعات برای احراز هویت سطح ۱ و ۲ کاربران ایرانی نمی‌توانستند مراحل را تکمیل کنند و در واقع اجازه احراز هویت در این صرافی را نداشتند. هرچند کاربران ایرانی می‌توانستند احراز هویت سطح صفر این صرافی را انجام دهند، اما همانطور که در بالا اشاره شد، کاربران در این سطح، اجازه ترید نداشتند.
تصویر بالا، مناطق ممنوعه‌ای را نشان می‌دهد که کاربران حقوقی و حقیقی در آن نقاط امکان استفاده از صرافی FTX را نداشتند. پس اگر کاربران مقیم ایران با اطلاعات فردی در سایر کشورهای مجاز، در صرافی اف تی اکس احراز هویت می‌کردند، همچنان برای استفاده از این صرافی به VPS نیاز داشتند.
نکته بعدی الزامی بودن وارد کردن تلفن همراه برای احراز هویت در صرافی FTX بود. برای تکمیل سطح یک و دو، کاربر باید تلفن همراه خود را به سایت ارائه می‌داد. در نتیجه:
کاربران مقیم ایران با اطلاعات ایرانی خود به هیچ عنوان نمی‌توانستند در صرافی FTX فعالیت کنند. این صرافی مشخصا نام کشور ایران را در لیست کشورهای ممنوعه قرار داده بود.
از طرفی، این صرافی عمده فعالیت خود را در بخش معاملات آتی و فیوچرز قرار داد و تمرکز اصلی آن بر روی معاملات مشتقه بود. کشورهای مختلف در قبال این چنین معاملاتی در بازار ارزهای دیجیتال حساسیت بیشتری دارند. در نتیجه صرافی FTX برای ادامه حیات خود، به همکاری با نهادهای قانون‌گذار در کشورهای مختلف مخصوصا امریکا و اروپا، احتیاج داشت. در نتیجه، طبیعی بود که صرافی FTX برای جذب کاربران ایرانی، کسب و کار خود را به خطر نیندازد.
جایگزین صرافی FTX برای ایرانیان
از آنجا که صرافی اف تی اکس بیشتر برای تریدرهای بازارهای آتی استفاده می‌شد، به عنوان یک جایگزین مطمئن و ایمن برای این صرافی، می‌توان از صرافی‌های غیرمتمرکز مثل صرافی DYDX استفاده کرد. این صرافی، کاملا غیرمتمرکز بوده و برای استفاده از آن نیازی به احراز هویت و ارائه اطلاعات هویتی نیست. افراد به راحتی و با استفاده از یک کیف پول ارز دیجیتال می‌توانند در این صرافی معاملات خود را انجام دهند.
پرسش و پاسخ (FAQ)
- آیا اکنون می‌توان در صرافی FTX فعالیت کرد؟
پس از سقوط اف تی ایکس، وب‌سایت این صرافی از دسترس خارج شده و امکان فعالیت در آن وجود ندارد. - آیا کاربران می‌توانند دارایی‌های خود را از FTX پس بگیرند؟
پس از اعلام ورشکستگی فصل یازده توسط FTX، تمام برداشت‌های این صرافی لغو شده است و کاربران باید منتظر برگزاری دادگاه این صرافی باشند.
سخن پایانی
صرافی اف تی اکس یکی از صرافی‌های متمرکز شناخته شده در بازار ارزهای دیجیتال بود که به گزارش کوین‌مارکت‌کپ، از نظر حجم معاملات روزانه، سومین صرافی بزرگ بازار به شمار می‌رفت. ما در این مقاله به صورت کامل ابزارها و شرایط ثبت نام و احراز هویت در صرافی FTX را معرفی کردیم. همچنین، فارغ از ماجرای سقوط FTX، بررسی کردیم که آیا صرافی FTX برای کاربران ایرانی مناسب بوده یا نه؟ در قوانین FTX صراحتا اعلام شده بود که ایران جزو کشورهای ممنوعه برای این صرافی بوده و هیچ خدمتی به کاربران ایرانی خود ارائه نمی‌داد.
